از نام های باستانی و باستانی این شهر می توان به (اردویل) اشاره کرد که این نام برگرفته از دو زبان زرتشتی و آریایی است، کلمه (ارد) در زبان زرتشتی به معنای مقدس و کلمه (حجاب) در زبان آریایی به معنای شهر است. . و ترکیب این دو زبان بر روی این شهر نام شهر مقدس را آشکار می کند، علاوه بر این نام های دیگری مانند دارالارشاد، دارالملک، دارالعرفان و دارالامان نیز در فهرست موجود است. از نام های قدیمی اردبیل زبان رسمی در این شهر ترکی آذربایجانی است اما در نقاط مختلف اردبیل زبان های دیگری نیز وجود دارد که از آن جمله می توان به زبان های تالشی و تاتی اشاره کرد. مردم منطقه عنبران از زبان تالشی و مردم نه شاهرود و خلخال از زبان تاتی برای ارتباط با یکدیگر استفاده می کنند.

بنابراین می توان به راحتی از تاریخچه نام این شهر مطلع شد، وجود برخی از مهم ترین آثار باستانی و تاریخی در این شهر گواهی بر تاریخ پر رمز و راز اردبیل است. بشقاب های گلی یکی از مهم ترین آثاری است که نشان می دهد اردبیل در گذشته با نام هایی چون آرتا و آراتا شناخته می شده است. اولین سنگ بنای شکل گیری این استان به سال 139 تا 163 برمی گردد که در آن زمان نام اصلی اردبیل «فیروزگرد» بوده است. در زمان حکومت امویان اردبیل به عنوان پایتخت و مرکز حکومت شناخته می شد، می توان گفت دوران صفویه اوج اعتبار استان اردبیل بوده است. چرا که قرار گرفتن این استان در منطقه بسیار حساس به عنوان یک منطقه کاملا تجاری باعث شد تا صادرات برخی از مهمترین محصولات از جمله پشم، فرش و خشکبار در این زمان به بهترین شکل ممکن انجام شود.